Geografia jako nauka

Zdajesz maturę z matematyki bo MUSISZ? ==> Zobacz Ekspresowy Kurs Maturalny <== i przygotuj sie do matury nawet w 7 dni!

Kategoria: Geografia Fizyczna Świata Tagi: geografia,

Pojęcie geografii

Geografia to dział nauki badający zróżnicowanie powłoki ziemskiej pod względem przyrodniczym i społeczno–gospodarczym oraz przestrzenne związki między powłoką ziemską, a działalnością człowieka. Nazwa ta pochodzi od słów geos – "ziemia" i grapho – "piszę", a jej twórcą jest Eratostenes z Cyreny.

Kształtowanie się geografii

Od samego początku istnienia człowieka, interesował się on nowymi terenami i miał chęć znajdywania nowych terenów. Przyczyn było wiele, ale najważniejsze to: poszukiwanie nowych terenów, lepszych pod względem naturalnym, poszukiwanie żyźniejszych gleb, miejsc, gdzie można pasać bydło czy też poszukiwanie jakże ważnych minerałów naturalnych. Z czasem powstał handel, co spowodowało, że wiele osób krążyło po świecie sprzedając swoje towary, bądź szukając nowych, korzystnych rozwiązań. Byli też podróżnicy, czujący chęć bliższego poznania świata i natury. Każda ich wędrówka przynosiła nowe odkrycia, doświadczenie i nową wiedzę, z której korzystali później uczeni.

Gdy ludzie opanowali już umiejętność przemieszczania się na dalekie odległości – za pomocą wozów czy też łodzi – istotne stało się poznawanie nowych kultur, sprawdzanie jak żyją ludzie w innych krainach, jak one wyglądają, co się je, a z czego buduje domy. Ta wiedza znacznie zwiększała zasób informacji o Ziemi, co spowodowało, że geografia jako nauka rozwinęła się samoistnie.

By zachować te wiedzę i przekazać ją kolejnym pokoleniom człowiek pisał kroniki, malował inne krainy czy też robił mapy. Za jedno z najstarszych znalezisk geograficznych uważa się gliniana tabliczka z mapą miasta Ga-Sur leżącego w starożytnej Mezopotamii. (na zdjęciu) Archeolodzy szacują, że pochodzi ona z trzeciego tysiąclecia przed naszą erą, a dokładnie z ok. 2500 r. p.n.e.

Jako pierwsi geografią jako nauką czy też dziedziną filozofii zajmowali się greccy uczeni. Najwybitniejsi z nich to: Tales z Miletu, Herodot, Eratostenes, Arystoteles, Strabon czy Ptolemeusz, a pamięć o ich dziełach przetrwała do czasów dzisiejszych.

Geografia w starożytności

Choć najwięcej zasług przypisuje się starożytnych Grekom, to nie można zapominać o cywilizacjach starożytnego Wschodu. Już w IV w. przed naszą erą hinduskie wyobrażenia świata w swoich poematach przedstawili Ramajan i Makhabrata. Z kolei Chińczycy mieli spory wpływ na rozwinięcie kartografii – w swoich podróżach wykorzystywali kompas, znali zasadę niwelacji, rysowali liczne mapy (pierwsza pochodzi z VI w. pne). Ich wiedza nie wywarła jednak większego wpływu na późniejsze odkrycia ze względu na słabą łączność z europejskimi cywilizacjami.

W VIII wieku przed naszą erą legendarny Homer w Iliadzie i Odysei przedstawił swoje własne, mitologiczne wyobrażenie świata. Dopiero w VI w p.n.e. z powodu wielkiej kolonizacji odrzucono wzorce mitologiczne i zaczęto opierać się na wzorcach filozoficznych i przyrodniczych. Ogromny wpływ miała na to jońska szkoła filozofii przyrody.

Jednym z większych osiągnięć greckiej kultury było podanie dowód na kulistość ziemi przez Arystotelesa w IV wieku p.n.e. – były to m.in. cień naszej planety na tarczy Księżyca, znikanie i pojawianie się gwiazd. Do tego uważał on, że światem rządzą cztery żywioły (ziemia, woda, powietrze i ogień), a Ziemię uważał za samo centrum wszechświata.

W III wieku p.n.e. pierwszych pomiarów Ziemi dokonał Eratostenes z Cyreny. Według niego nasza planeta miała obwód 39,800 km, a więc jego obliczenia niewiele różniły się od przyjętych dzisiaj norm. To właśnie jego przypisuje się wprowadzenie terminu „geografia”. Miał także spore osiągnięcia w tworzeniu map, które opisywały świat, w którym on żył.

W tym samym czasie niezwykle ciekawe poglądy zaprezentował wybitny astronom i matematyk, Arystrach z Samos – to on jako pierwszy podał heliocentryczną teorię budowy świata. Według niego Ziemia obracała się wokół Słońca, które miało być w samym centrum wszechświata. Wyjaśnił też, że występowanie dnia i nocy jest spowodowane obracaniem się Ziemi wokół własnej osi.

Spory wpływ na rozwój geografii jako nauki miał także Hipparch. Ten sławny astronom w drugim wieku p.n.e. wprowadził podział koła na 360 stopni, a także stworzył podwaliny kartografii – w swoich dziełach wprowadził długość i szerokość geograficzną, a także opracował odwzorowanie azymutalne i stożkowe.

Odkrycia wyżej wymienionych postaci sprawiły, iż Grecy zainteresowali się otaczającym ich światem. Nie wystarczały im już tylko księgi czy też opowieści, bowiem większość z nich chciało na własną rękę poznać świat. Właśnie dlatego rozwiązano takie problemy jak: charakterystyka przestrzennego zróżnicowania, klasyfikacja zjawisk przyrodniczych, a także przeprowadzono strefowy podział Ziemi i zwrócono uwagę na wpływ klimatu na życie społeczne. Skutki przemyśleń na te wszystkie problemy zebrano w słynnym już Muzeum Aleksandryjskim, które powstało ok. 280 roku przed naszą erą.

Wiele osiągnięć na swoim koncie mają również Rzymianie. To oni stworzyli obowiązujący do dziś zasób wiedzy o procesach rzeźbotwórczych i stref klimatycznych. Liczne wojny spowodowały, że Rzymianie interesowali się głównie wiedzą praktyczną – zbierali informacje o ludach podbitych, o tym jak się zachowują i jaki panuje klimat w ich krainach. Nie można zapominać o Klaudiuszu Ptolemeuszu. Ten Grek z pochodzenia reprezentował różne kierunki geografii, m.in. regionalną opisową i matematyczną. Stworzył też i ugruntował pogląd o geocentrycznej budowie świata.

Geografia w średniowieczu

W okresie wczesnego średniowiecza do zbioru geografii jako nauki nie doszło nic nowego – było to spowodowane tym, iż ówczesna nauka była niezwykle przywiązana do religii i wszystko co nie było zgodne z Biblią, od razu odrzucano. W tym okresie nastąpił jedynie rozwój map typu „O-T”: lądy otacza wszechocean utożsamiany z literą „O”, zaś litera „T” dzieliła Ziemię na trzy znane wówczas kontynenty: Azję – na górze, Europę i Afrykę. W centrum ówczesnego świata przedstawiano Jerozolimę.

Najdoskonalszym osiągnięciem średniowiecznych odkrywców było stworzenie portolanów – map morskich. Miały one kilka cech szczególnych, m.in. występowanie tzw. róż kompasowych, linii rumbowych, oznaczeń miejsc niebezpiecznych i flag z herbami. Opisy miejscowości wykonywane były prostopadle do linii wybrzeży.

Odrodzenie nauk geograficznych w średniowieczu nastąpiło na skutek wielkich odkryć geograficznych. W latach 1492-1493 Krzysztof Kolumb będący na w służbie króla Hiszpanii zorganizował pierwszą morską wyprawę mającą na celu znalezienie nowej drogi morskiej do Indii, choć faktycznie odkrył Amerykę. Kilka lat później Vasco Da Gama znalazł drogę morską z Hiszpanii do Indii wokół Afryki. Na początku XVI wieku Ferdynand Magellan jako pierwszy człowiek opłynął cały świat, a Amerigo Vespucci odkrył ujście Amazonki i zbadał Brazylię.

Geografia w renesansie

W tym okresie żyli i tworzyli przede wszystkim drukarze niderlandzcy: Merkator i Ortelius. Zasłynęli oni w geografii atlasowej, bowiem jako pierwsi stworzyli atlasy zgodne z dzisiejszą definicją.

Jako pierwszy na pomysł opracowania nowych map dla wszystkich części świata i krajów wpadł Merkator. Chciał by wszystkie jego dzieła zostały sprowadzone do jednego formatu i wydane razem jako książka. Jego najważniejsza mapa to mapa świata pt. „Nova At aucta orbis Terre descriptio ad usum navigantium emundate accommodata”, która została wydana w 1569 roku po raz pierwszy. W 1585 roku wydał atlas obejmujący Francję, Niemcy i Niderlandy, zaś w 1589 przedstawił Włochy, Bałkany i Grecję. Po jego śmierci owe dzieło dokończył jego syn, który w 1594 roku wydał aż 34 mapy.

Z kolei Abraham Ortelius sporządził on zbiór map Europy, pierwszy w historii atlas. Opublikował go w 1570 roku w Antwerpii pod nazwą „Theatrum orbis terrarum” („Sceny kuli ziemskiej”). Co ciekawe tworząc owe dzieła Ortelius kontaktował się z geografiami z najdalszych zakątków ziemi, by uzyskać prawdziwe i potwierdzone informacje. To sprawiło, iż w swoich mapach wymazał wiele błędów powtarzanym w przeszłości przez wieki. Przykładał on bardzo dużą uwagę do estetyki map, wykorzystywał wiele kolorów. Jest twórcą dzieła „Afzetter van kaerten” („Kolorystyka map”) , gdzie wg niego wody oznaczane powinny być na niebiesko, lasy – zielono, osiedla – czerwono, drogi – żółto, góry – brązowo.

Biografia:

„Historia Geografii Polskiej”, wydawnictwo PWN
Podręcznik do geografii klasa 1, wydawnictwo PWN
"Zarys Historii Kartografii"; Sirko Mieczysław; Wydawnictwo UMCS; Lublin 1999; strony: 15-75, 113-131; 159-190; 217-282
Strony internetowe: wikipedia.pl i Onet.pl

Autor: Rafał Juć

Materiał udostępniony dzięki uprzejmości Pana Sławomira Dmowskiego nauczyciela z XXIV LO im. C. Norwida w Warszawie. www.geo.norwid24.waw.pl